Thưa bác sĩ, Bệnh viêm tụy cấp là gì ?Xin cho biết nguyên nhân và cách điều trị ? Xin vui lòng giải thích giúp tôi! Cảm ơn bác sĩ!
Tụy là một tạng nằm vắt ngang trên ổ bụng, ngay sau dạ dày. Viêm tụy cấp (VTC) là một trong các bệnh lý cấp cứu tụy hay gặp. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến các triệu chứng, thậm chí nguy hiểm dẫn đến tử vong. Việc hiểu biết các triệu chứng VTC sẽ giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm.
VTC có thể do các nguyên nhân sau
Viêm tụy cấp và sỏi mật. Nhiều trường hợp viêm tụy cấp có sỏi mật kèm. Do về mặt giải phẫu giữa đường mật và ống tụy có chỗ đổ chung nhau nên một số trường hợp sỏi mật làm tắc ống tụy dẫn đến ứ đọng và gây nên viêm tụy. Mặc dù còn nhiều vấn đề nghiên cứu chưa thấy rõ về mặt sinh bệnh học nhưng mối liên quan giữa sỏi mật và VTC được nhiều các tác giả ủng hộ. Cũng tương tự như vậy, nếu có giun trong đường mật, chui xuống làm tắc nghẽn chỗ đổ chung này sẽ gây nên viêm tụy.
VTC do rượu cũng hay gặp. Người ta đã nghiên cứu và thấy rằng rượu làm tăng độ tập trung protein trong dịch tụy, sự lắng đọng protein sẽ dẫn đến hiện tượng vôi hóa, viêm tụy.
VTC còn có thể gặp sau phẫu thuật ổ bụng, đặc biệt là các phẫu thuật ở đường mật và dạ dày. Ngoài ra, VTC có thể gây ra do các yếu tố chuyển hóa, ví dụ như VTC liên quan đến bệnh lý cường phó giáp trạng. Bệnh còn có thể xảy ra có các yếu tố mạch máu, độc tố, dị ứng và các yếu tố khác. Các độc tố như rượu methyl, oxit kẽm, các chất ức chế men cholin esterase, muối cobalt và chlorothiazid đều có thể làm tổn thương tụy và dẫn đến VTC.
VTC thường xảy ra sau bữa ăn thịnh soạn hoặc trong đợt bị ngộ độc rượu cấp. Bữa ăn thịnh soạn ngày nay không hiếm do đời sống nâng cao nên nguy cơ xảy ra VTC cũng tăng.
Dấu hiệu nhận biết
Dấu hiệu hay gặp nhất là đau đột ngột vùng trên rốn, đôi khi có thể từ từ, mới đầu nhẹ sau đó tăng dần. Sau đó đau lan dần ra sau lưng, tính chất đau rất thay đổi. Có thể đau liên tục vừa phải và kéo dài, có khi đau dữ dội như dao đâm, đau vật vã làm cho bệnh nhân nghẹt thở. Khi bệnh nhân ngồi gập bụng cảm thấy đỡ đau nhưng khi nằm ngửa thì đau tăng lên. Vị trí đau thường ít thay đổi, nếu có lệch sang phải hay bên trái thì là dấu hiệu tổn thương ở đầu hay đuôi tụy. Bệnh nhân thường kèm theo nôn và nôn ngay cả khi dạ dày trống rỗng. Dấu hiệu này giúp phân biệt với các trường hợp đau dạ dày cấp tính.
Khi thăm khám thấy bụng đau, có phản ứng hoặc co cứng thành bụng. Khoảng trên 90% các trường hợp VTC có kèm sốt, tim đập nhanh, xét nghiệm máu thấy bạch cầu tăng. Tùy theo mức độ thương tổn, chảy máu, hoại tử... sẽ có dấu hiệu sốc. Kèm theo cảm ứng phúc mạc gây nên tình trạng liệt ruột, hậu quả thường là bụng trướng. Muộn hơn có thể có biểu hiện suy tim, vàng mắt, suy thận cấp... Một số trường hợp có biểu hiện thiếu canxi, ngón chân tay co quắp do canxi máu giảm nhanh và đột ngột.
Xét nghiệm và chẩn đoán
Khi xét nghiệm thấy nồng độ amylase trong máu và nước tiểu tăng cao. Mặc dù không phải là xét nghiệm đặc hiệu cho riêng bệnh VTC nhưng nếu bệnh nhân có các triệu chứng điển hình, kết hợp với nồng độ amylase cao sẽ nhiều khả năng hướng tới chẩn đoán viêm tụy cấp.
Các chẩn đoán hình ảnh đặc biệt có giá trị trong viêm tụy cấp. Các chẩn đoán hình ảnh này bao gồm chụp phim bụng không chuẩn bị, siêu âm ổ bụng, đặc biệt là chụp cắt lớp vi tính khi chụp không chuẩn bị hay siêu âm ổ bụng bị hạn chế do bụng quá trướng, thành bụng dày... thì phương pháp này sẽ cho thấy hình ảnh chi tiết trong viêm tụy, mức độ viêm để có hướng xử trí phù hợp. Hiện nay người ta thường dùng phân loại balthazar để đánh giá VTC trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính.
Nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời, viêm tụy cấp có thể diễn biến thành hoại tử tụy, thường hoại tử tụy ít khi khu trú mà lan rộng do hiện tượng tự tiêu của tuyến tụy dưới tác động của các men tiêu protein và lipid được hoạt tác ngay trong lòng tuyến tụy. Tiếp theo đó sẽ dẫn đến chảy máu tụy, thậm chí gây hoại tử tụy các tạng xung quanh như hoại tử mạch mạc treo gây chảy máu trong ổ bụng, gây thủng tá tràng, đại tràng... muộn hơn sẽ biến chứng thành áp-xe tụy. Bệnh nhân tử vong do chảy máu, sốc nhiễm khuẩn, tỷ lệ tử vong do VTC có thể tới trên 15%, và tử vong trong VTC do rượu cao gấp 3 lần so với tử vong trong VTC do sỏi hoặc giun.
Điều trị
Quan điểm hiện nay thống nhất là điều trị bảo tồn trước hết bằng hút dạ dày, bù nước điện giải, điều trị biến chứng đông máu rải rác lòng mạch, tăng cường nuôi dưỡng qua ăn ống thông dạ dày hoặc tiêm truyền, dùng kháng sinh dự phòng và thuốc ức chế bài tiết để tụy nghỉ ngơi như somatostatin, stilamin...
Chỉ định mổ cấp cứu khẩn cấp khi chẩn đoán không chắc chắn. VTC hoại tử nặng điều trị hồi sức tích cực không kết quả, VTC kết hợp có bệnh lý đường mật.
Sau 2 đến 3 tuần, nếu có các biến chứng như chảy máu, rò tiêu hóa, áp-xe... cũng phải mổ sớm để giải quyết. Tùy theo thương tổn mà có thể chọn đường mổ, cách xử trí phẫu thuật phù hợp.
Để tránh VTC, nên hạn chế uống rượu bia quá mức. Trường hợp có bệnh lý sỏi mật nên đến cơ sở y tế để được theo dõi và tư vấn xử trí khi cần thiết. Trường hợp có biểu hiện VTC cần đến khám và điều trị tại các cơ sở y tế chuyên khoa, tránh các nguy cơ biến chứng hoặc nếu có biến chứng sẽ được xử trí kịp thời.
Chúc bạn sức khỏe!
Bs.GiaThuoc