Thay đổi dùng chủ vận beta-2 kiểm soát hen

Sau khuyến cáo của chương trình kiểm soát hen toàn cầu (GINA-2000), sau chương trình giáo dục phòng ngừa hen quốc gia Mỹ (NAEPP-2007), đặc biệt sau khuyến cáo FDA (2010) về tính an toàn của chủ vận beta-2 dài, việc dùng chủ vận Beta-2 trong kiểm soát hen có nhiều thay đổi so với cách truyền thống.

Nhóm chủ vận beta-2 ngắn

Trước đây SABA thường dùng dạng uống, khởi phát hiệu lực chậm, hiệu quả không cao, vì sau 2 - 3 giờ mới đạt được nồng độ đỉnh, có 50% liều dùng chuyển thành dạng liên hợp sulfo không có hoạt tính nên phải dùng liều cao. Khi dùng liều cao hay có tác dụng phụ: kích thích tim mạch, làm tim nhanh, tăng huyết áp, tăng glucose máu, dễ bị kích động, run cơ, nhức đầu. SABA còn bị nhờn, nếu dùng thường xuyên thì những lần sau hiệu quả sẽ kém đi, muốn đạt được như trước phải tăng liều, dễ bị độc, nên phải dùng cách quãng. Một trong những tác dụng phụ của SABA là làm cho bệnh trở nặng, tăng tỉ lệ tử vong hen, đã được biết từ hơn 50 năm trước nhưng chưa rõ cơ chế. GINA-2000, NAEPP-2007 không còn cho dùng SABA uống.

Hiện nay dùng dạng hít (ví dụ: loại dung dịch hít thở qua máy khí dung hay loại bơm phun miệng, dạng hỗn dịch phun mù có van điều chỉnh) cho tác dụng tại chỗ nhanh, mạnh nên chỉ dùng liều thấp SABA hít cũng bị nhờn, bị tác dụng phụ làm cho bệnh trở nặng, tăng tỉ lệ tử vong do hen. Vì vậy, SABA được dùng như một thuốc chủ lực cắt cơn hen nhưng không dùng kéo dài dự phòng hen.

Nhóm chủ vận beta-2 dài

LABA (long acting beta-2 agonist, gồm: salmeterol, formoterol) khởi phát hiệu lực chậm, không thích hợp với việc cắt cơn hen, song thời gian hiệu lực kéo dài tới 12 giờ, nên mỗi ngày chỉ cần dùng 2 lần, thuận tiện cho việc ngăn cơn hen về đêm. LABA hít cũng bị nhờn như SABA.

Từ năm 1994, đặc biệt từ năm 2005 trở lại đây, có nhiều báo cáo nghiên cứu về tác dụng phụ của LABA. Tất cả nghiên cứu này đều đưa đến kết luận chung: LABA làm cho hen trở nặng, tăng tử vong hen khi so sánh với giả dược hay so sánh với SABA. Các nghiên cứu dùng kết hợp với corticoid hít (ICS=inhaledcorticosteroid) với LABA cũng cho biết: ICS không có vai trò làm giảm tác dụng phụ của LABA. Từ đó, FDA đưa ra khuyến cáo (18/2/2010) buộc các nhà sản xuất phải thay đổi phần hướng dẫn dùng lABA trên nhãn, gồm 4 điểm:

- Không dùng LABA cho các trường hợp hen có thể kiểm soát được bằng ICS liều thấp hay liều trung bình.

- Chỉ khi dùng ICS mà không kiểm soát được hen thì mới dùng LABA hít dài hạn và chỉ giới hạn việc dùng LABA hít cho những trường hợp này mà thôi.

- Không dùng LABA hít đơn độc mà cần dùng phối hợp với một thuốc kiểm soát hen khác như ICS. Nên dùng một biệt dược chứa hỗn hợp kết hợp có liều cố định để thuận lợi trong việc tuân thủ liệu trình phối hợp.

- Khi dùng LABA hít kết hợp với ICS đạt được yêu cầu kiểm soát hen thì cần ngừng dùng LABA hít.

Kết hợp LABA hít với corticoid hít (LABA hít+ ICS)

Trong điều trị hen cấp vẫn cho dùng coricoid tiêm hay uống để cắt cơn hen nặng kịch phát song chỉ trong thời gian ngắn (không quá 10 ngày). ICS dược dùng chủ yếu trong dự phòng hen lâu dài (GINA-2000). Tuy nhiên, khi dùng ICS với liều thường dùng không chế ngự được cơn hen thì việc tăng liều ICS đơn thuần không mang lại hiệu quả mà có thể dẫn đến các tác dụng không mong muốn toàn thân.

Năm 2008, FDA tổ chức thảo luận về vai trò của ICS khi dùng kết hợp với LABA hít. Đa số tác giả cho rằng: ICS không làm giảm tác dụng phụ của LABA hít. Do đó, FDA đưa ra khuyến cáo (18/2/2010): khi dùng LABA kết hợp với ICS kiểm soát hen đạt được yêu cầu thì cần ngừng dùng LABA hít. Điểm này khác với hướng dẫn NAEPP-2007 song dựa trên nghiên cứu chắc chắn, chứng tỏ FDA cẩn trọng hơn trong việc dùng LABA hít.

Trên thị trường thế giới và trong nước hiện có các loại: LABA hít, ICS đơn thuần và hỗn hợp ICS + LABA hít, được sản xuất phù hợp với khuyến cáo của GINA-2000. Theo khuyến cáo mới của FDA thì các sản phẩm này vẫn dùng được, chỉ thay đổi cách dùng. Ví dụ trước đây dùng ICS kiểm soát hen, khi không đáp ứng thì dùng ICS kết hợp với LABA dưới dạng LABA hít đơn thuần cộng với ICS đơn thuần hay dưới dạng hỗn hợp LABA + ICS và có thể dùng kiểu kết hợp này kéo dài, nhưng nay vẫn cho dùng kiểu kết hợp nhưng không được dùng kéo dài mà chỉ đến lúc kiểm soát được hen thì ngừng dùng LABA, sau đó chuyển sang dùng ICS đơn thuần.

Cần cập nhật những thông tin trên để việc kiểm soát hen được hiệu quả an toàn.

DS.CKII. BÙI VĂN UY