Bất lực là từ phổ thông để nói đến tình trạng dương vật không cương nổi, hay chỉ cương deo dẻo, hay chỉ cứng thoáng qua rồi mềm ngay, chẳng kịp “làm ăn” gì.
Bất lực là từ phổ thông để nói đến tình trạng dương vật không cương nổi, hay chỉ cương deo dẻo, hay chỉ cứng thoáng qua rồi mềm ngay, chẳng kịp “làm ăn” gì. Từ y học của bất lực là “rối loạn cương”. Nhiều người thích dùng từ “yếu sinh lý”, nghe nhẹ nhàng hơn, để chỉ tình trạng bất lực và cũng có thể để chỉ tình trạng xuất tinh sớm hay hiếm muộn, vô sinh.
Rối loạn cương là gì?
Y học nói rằng những ai bị rối loạn cương là những người không thể đạt tới hay duy trì được sự cương dương vật đủ cứng để giao hợp thỏa mãn. Những bệnh nhân trẻ tuổi thường đến khám bệnh vì rối loạn cương sau một vài ngày dương vật cương không đạt đủ cứng. Người trung niên hay có tuổi thì ít ai đi khám khi chỉ mới bị trục trặc một vài lần mà thường bệnh nhân đi khám khi tình trạng rối loạn cương đã kéo dài 3 - 6 tháng làm bệnh nhân lo âu nhiều. Không ít trường hợp bệnh nhân đi khám vì bị vợ cằn nhằn, giận dỗi.
Rối loạn cương có ảnh hưởng xấu đến sự tự tin của bản thân, gây mặc cảm, chất lượng sống bị giảm, không tập trung được và có thể gây tổn hại cho mối quan hệ vợ chồng.
Bất lực - một trong những nguyên nhân gây hiếm muộn.
Vì sao bị rối loạn cương?
Dương vật cương không được do máu bơm tới dương vật không đủ. Máu tới dương vật ít có thể do chính mô dương vật bị hư, hoặc mô dương vật bình thường nhưng mạch máu bị hư, bị hẹp làm máu khó bơm vào, hoặc do thần kinh điều khiển việc bơm máu bị trục trặc.
Nguyên nhân gây rối loạn cương thường là do tuổi cao, rối loạn tâm lý, rối loạn thần kinh, rối loạn nội tiết, rối loạn mạch máu, do thuốc, do thói quen.
Có rất nhiều nguyên nhân có thể làm nam giới bị hiếm muộn như ống dẫn tinh bị tắc, giãn tĩnh mạch tinh, tinh hoàn bị hư không sinh tinh trùng, tinh trùng bị bất thường, bất thường gen, rối loạn cương, rối loạn xuất tinh, bệnh lý nội tiết sinh dục, do thuốc, do xạ trị hay do chất độc trong thức ăn, trong môi trường sống. Trong đó hiếm muộn do rối loạn cương chiếm không quá 5% tổng số các nguyên nhân trên. Thỉnh thoảng tôi gặp những cặp vợ chồng vẫn sống với nhau bình thường dù đã cưới 5-7 năm mà chưa một lần quan hệ; nay đi khám chỉ vì vợ ngoài 30 rồi, quá mong con. Và cũng thỉnh thoảng tôi khám cho cặp vợ chồng hiếm muộn do rối loạn cương “giả”; chồng chỉ bị rối loạn cương với vợ nhưng không bị rối loạn cương với người cùng giới. Với ông chồng đồng tính này thì thuốc hỗ trợ cương có thể hiệu quả để hai vợ chồng có con, hoặc nếu thuốc không hiệu quả thì y học có thể giúp họ đạt mong ước bằng hỗ trợ sinh sản.
Làm sao để có con nếu lỡ bị rối loạn cương?
Cách tốt nhất là trị cho hết tình trạng rối loạn cương để vừa vui vừa có con tự nhiên. Nếu bức bách có con quá mà điều trị rối loạn cương chưa xong thì bệnh nhân có thể có con bằng hỗ trợ sinh sản.
Điều trị rối loạn cương để có con tự nhiên
Hai nguyên nhân gây rối loạn cương mà nếu chẩn đoán được thì bệnh nhân có thể được điều trị khỏi hẳn rối loạn cương và có con tự nhiên là bệnh u lành tuyến yên làm tăng tiết chất prolactin và đứt động mạch thể hang do chấn thương vỡ xương chậu. Điều trị bệnh u lành tuyến yên bằng dùng thuốc như bromocriptine nếu bệnh nhân có nhiều u nhỏ li ti hay phẫu thuật cắt bỏ u nếu bệnh nhân có một khối u lớn. Phẫu thuật này do các bác sĩ chuyên khoa ngoại thần kinh hay tai mũi họng thực hiện. May mắn là ngày nay, phẫu thuật này có thể được thực hiện bằng nội soi. Điều trị rối loạn cương hoàn toàn do đứt động mạch dương vật chỉ thực hiện được sau khi xương chậu lành hẳn, bằng vi phẫu thuật nối động mạch. Các bác sĩ sẽ cắt ngang một động mạch gần dương vật (thường là động mạch thượng vị dưới), kéo nó tới dương vật, rồi nối với động mạch lưng dương vật.
Nếu bệnh nhân không bị một trong hai nguyên nhân trên thì việc điều trị rối loạn cương sẽ như sau:
Trước hết và xuyên suốt cả đời là bệnh nhân cần tập thể dục thường xuyên, năng vận động, ngừng hút thuốc lá, uống ít rượu bia và dinh dưỡng hợp lý.
Nếu bệnh nhân đang dùng thuốc chữa mỡ máu cao, tăng huyết áp thì đề nghị bác sĩ tim mạch tránh dùng các thuốc dễ làm giảm chức năng cương, ví dụ sử dụng các thuốc ức chế alpha adrenergic thay cho thuốc ức chế bêta có thể cải thiện tình trạng cương dương trên những bệnh nhân bị tăng huyết áp.
Dùng thuốc hỗ trợ cương theo đơn của bác sĩ. Chỉ có bác sĩ nào khám trực tiếp bệnh nhân thì mới có đánh giá đúng và đủ thẩm quyền cho đơn điều trị. Các thuốc đầu tay hỗ trợ chức năng cương là những thuốc ức chế men PDE5 như sildenafil, vardenafil, tadalafil và avanafil. Sự ra đời của sildenafil (1998) đã mang lại một cuộc cách mạng trong điều trị rối loạn cương, chất này giúp dương vật cương thông qua chất NO. Ba nhà khoa học Mỹ phát hiện ra vai trò của chất NO (nitric oxide) trong sự cương đã được trao giải Nobel y học năm 1998. Các chất ức chế PDE5 không làm tăng nồng độ NO, nhưng làm tăng hiệu quả của NO trên sự giãn cơ trơn. Vì thế, nếu không có ham muốn tình dục thì chất NO không được phóng thích trong dương vật nên các chất ức chế PDE5 không có tác dụng gì, thuốc không hiệu quả. Nhìn chung, hiệu quả của các thuốc này là khoảng 80%. Chúng có một số tác dụng phụ nhưng không đáng kể (xem bảng 2), nhưng nếu dùng chung các thuốc này với thuốc giãn mạch vành tim có chất nitrate (như nitromint) thì có thể gây tụt huyết áp nặng, bệnh nhân có thể tử vong.
20% trường hợp dùng các thuốc trên không hiệu quả thì các bác sĩ sẽ hướng dẫn bệnh nhân tự chích thuốc giãn mạch vào trong thể hang để gây cương. Cương thường xảy ra trong vòng 15 phút và kéo dài khoảng 1 giờ. Papaverine là thuốc đựơc sử dụng đầu tiên để tiêm thể hang, nhưng do dễ có biến chứng cương dương vật kéo dài nên papaverine ít được sử dụng. Alprostadil thường được sử dụng với hiệu quả khoảng 75% và ít gây ra cương dương vật kéo dài hơn nhiều so với papaverine, nhưng lại gây đau thân dương vật nhiều nhất (40% bệnh nhân).
Sau cùng, nếu không có thuốc nào giúp dương vật cương được thì bệnh nhân được chỉ định phẫu thuật đặt thể hang giả. Có hai loại thể hang giả là loại bán cứng (bộ phận giả này gồm những ống trụ rỗng, được bơm phồng căng bằng nước) hay loại bẻ gập được. Dương vật sẽ “cương” bao lâu là tùy ý muốn của chủ nhân và đối tác. “Thích” bao nhiêu thì chiều bấy nhiêu. Vì vậy, những dụng cụ này có tỉ lệ hài lòng rất cao của bệnh nhân và bạn tình. Nhưng, giá của phẫu thuật đặt thể hang giả không hề rẻ, cỡ chục ngàn đô nếu mổ bên Mỹ và dương vật dễ bị nhiễm trùng trong mấy ngày đầu sau mổ và thể hang giả có thể bị hư hỏng chứ không phải bảo hành vĩnh cửu.
Hỗ trợ sinh sản để có con
Nếu bệnh nhân xuất tinh được thì tinh trùng sẽ được lọc rửa để bơm vào buồng tử cung ngày trứng rụng (kỹ thuật IUI, intrauterine insemination). Người vợ có thể dùng thuốc điều khiển sự rụng trứng để thời điểm trứng rụng xảy ra chính xác hơn. Thuốc tiêm cũng có thể dùng để kích thích sự phát triển của nhiều noãn và tăng khả năng thụ thai (và tăng khả năng đa thai) nhờ tăng số noãn được phóng thích. Khoảng 15-20% cặp vợ chồng chọn lọc sẽ có thai nhờ IUI.
Nếu bệnh nhân không xuất tinh được do dương vật quá mềm thì bệnh nhân được hỗ trợ có con bằng thụ tinh trong ống nghiệm với tinh trùng được lấy từ vài giọt tinh rỉ ra miệng niệu đạo khi có kích thích tình dục, hoặc bằng mổ trích tinh trùng trong tinh hoàn (kỹ thuật TESE). Khoảng 30-40% bà vợ có thai bằng thụ tinh trong ống nghiệm, nhưng do tỉ lệ sảy thai khá cao, khoảng 5-10%, đưa tới tỉ lệ sinh ra trẻ sống chỉ còn 25-30%, theo Hội Y học Sinh sản Hoa kỳ ASRM (2008).
Phòng ngừa rối loạn cương
Rối loạn cương và bệnh tim mạch có chung những yếu tố gây bệnh giống nhau nên để không bị rối loạn cương thì tốt nhất là sống sao cho không để bị bệnh tim mạch. Ngay từ khi còn trẻ, nam giới cần siêng vận động, tránh xa thuốc lá, hạn chế bia rượu, chú ý chế độ ăn uống để không bị mỡ máu cao, sống sao cho ít lo âu… là cách tốt nhất để không bị cảnh “trên bảo dưới không nghe”. Khám sức khỏe tổng quát thường xuyên, nhất là khi đã vào tuổi trung niên, từ 40 trở lên, để kịp thời phát hiện và trị sớm bệnh mỡ máu cao, tăng huyết áp, đái tháo đường. Nếu không may bị mắc các bệnh trên thì khi đi khám bệnh cần nhắc bác sĩ để các bác sĩ tránh các thuốc có thể làm giảm chức năng cương. Và nếu chức năng cương bị rối loạn, thì nên khám tại phòng khám tim mạch hoặc tiết niệu, nam khoa.
Hiếm muộn ít khi do chồng bị rối loạn cương và nếu chẳng may bị bệnh này thì y học ngày nay hoàn toàn có thể giúp người bệnh phục hồi phong độ, vợ vui chồng vui, con cái tự đến.
TS.BS. Nguyễn Thành Như