Các nghiên cứu cho thấy, nếu trẻ bị suy dinh dưỡng từ lúc còn nhỏ thì trong tương lai dễ có nguy cơ thừa cân, béo phì, đái tháo đường, tim mạch...
Theo WHO/UNICEF (2016), nếu trẻ được bú mẹ từ lúc sinh đến 23 tháng tuổi thì hàng năm có thể cứu sống được 800 nghìn trẻ dưới 5 tuổi bị tử vong. Hiện nay, trên toàn cầu chỉ có khoảng 38% trẻ được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. Ở Việt Nam, tỷ lệ nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn (NCBSM) trong 6 tháng đầu còn thấp, chiếm khoảng 20%.
Sữa mẹ phòng chống được suy dinh dưỡng và thừa cân béo phì, vì sao?
Như chúng ta biết nguyên nhân suy dinh dưỡng ở trẻ em chủ yếu là do thiếu dinh dưỡng và bệnh tật. Hậu quả thường ảnh hưởng đến phát triển thể chất, tâm vận động và trí thông minh của trẻ. Các nghiên cứu còn cho thấy, nếu trẻ bị suy dinh dưỡng từ lúc còn nhỏ thì trong tương lai dễ có nguy cơ thừa cân, béo phì, đái tháo đường, tim mạch...
NCBSM là một giải pháp quan trọng trong phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em vì: Sữa mẹ có đủ các chất dinh dưỡng đáp ứng được cho sự tăng trưởng và phát triển của trẻ; dễ tiêu hóa hấp thu phù hợp với hệ tiêu hóa và chức năng đào thải của thận; có các yếu tố chống nhiễm khuẩn làm giảm nguy cơ mắc bệnh và tử vong do nhiễm khuẩn nhất là tiêu chảy, viêm phổi...; có các acid béo không no thiết yếu, acid linoleic, acidliolenic, DHA, ARA giúp cho quá trình hoàn thiện não bộ, võng mạc và giúp cho trẻ phát triển tốt nhận thức và trí thông minh.Ngoài ra, NCBSM là một trong những biện pháp tránh thai có hiệu quả để bà mẹ có sức khỏe và thời gian chăm sóc con trong giai đoạn đầu đời, tiết kiệm được kinh tế cho gia đình.
Thừa cân, béo phì là tình trạng tích lũy mỡ trong cơ thể do sự mất cân bằng năng lượng, trong đó năng lượng đưa vào vượt quá năng lượng tiêu hao. Hậu quả của thừa cân, béo phì ở trẻ nhỏ thường ảnh hưởng đến tăng trưởng chiều cao và nguy cơ mắc các bệnh mạn tính khi trưởng thành.
Nuôi con bằng sữa mẹ cũng là giải pháp trong phòng chống thừa cân, béo phì, vì sữa mẹ có hàm lượng protein và muối phù hợp với trẻ nhỏ nhưng trong sữa bò hàm lượng protein và muối cao làm tăng áp lực thẩm thấu gây cảm giác khát, kích thích trẻ ăn nhiều. Bên cạnh đó, trẻ bú mẹ có thể tự điều chỉnh năng lượng đưa vào, kiểm soát được số lượng trẻ cần để đáp ứng nhu cầu khi đói, thông thường trẻ bú no thì tự nhả vú ra. Trái lại, ở trẻ bú bình (sữa nhân tạo) khó kiểm soát số lượng sữa theo nhu cầu, trẻ thường kết thúc bữa ăn theo số lượng sữa định sẵn. Trẻ bú mẹ có nồng độ insulin máu thấp hơn trẻ ăn sữa bò, giảm được tích mỡ. Sữa mẹ còn chứa nội tiết tố leptin (giảm thèm ăn), ghrelin (kích thích ăn), IGF1 tham gia điều chỉnh ăn uống cân bằng năng lượng bảo vệ trẻ không tăng cân quá mức trong hai năm đầu đời, giảm nguy cơ béo phì, đái tháo đường, tim mạch, rối loạn mỡ máu... khi trưởng thành.
Nuôi con bằng sữa mẹ giúp phòng chống suy dinh dưỡng.
Cách nuôi dưỡng hợp lý
Cho trẻ bú sớm trong vòng 1 giờ đầu sau đẻ
Ngay sau đẻ cho trẻ tiếp xúc da kề da, thực hiện cái ôm đầu tiên giúp cho sự gắn bó tình cảm mẹ con đồng thời ủ ấm cho con để tránh hạ thân nhiệt. Bú sớm sẽ tránh được hạ đường máu, trẻ bú được sữa non giúp đào thải phân su nhanh, đỡ vàng da và phòng chống nhiễm khuẩn.
Bú theo nhu cầu
Cho trẻ bú bất cứ khi nào trẻ muốn, không hạn chế thời gian và số lần cho bú. Khi trẻ bú đủ sữa thì tự nhả vú ra. Cho trẻ bú kiệt một bên vú rồi mới chuyển sang vú bên kia để trẻ nhận được sữa cuối giàu chất béo.
Bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu (180 ngày)
Thời gian này trẻ chỉ bú mẹ mà không ăn thêm bất cứ một loại thức ăn, nước uống nào khác kể cả nước trắng vì sữa mẹ trong 6 tháng đầu đáp ứng đủ nhu cầu nước và các chất dinh dưỡng để trẻ phát triển bình thường, phòng chống nhiễm khuẩn.
Ăn bổ sung đúng cách
Ăn bổ sung (ăn sam, ăn dặm) là cho trẻ ăn thêm thức ăn khác cùng với bú mẹ và khi trẻ tròn 2 tuổi thì có thể thay thế sữa mẹ bằng thức ăn gia đình. Ăn bổ sung đúng cách là cho trẻ ăn đúng thời điểm, nên cho trẻ ăn bổ sung bắt đầu từ 6 tháng tuổi (180 ngày) trở lên, không ăn bổ sung quá sớm hoặc quá muộn vì sẽ ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe của trẻ. Thức ăn cần đủ 4 nhóm bao gồm bột đường, đạm động vật hoặc đậu đỗ, rau củ quả và dầu mỡ. Cho trẻ ăn từ lỏng đến đặc, ăn từ ít đến nhiều để trẻ thích nghi dần với thức ăn. Chế biến món ăn phù hợp theo từng lứa tuổi giúp trẻ dễ nhai, dễ nuốt. Điều quan trọng là phải đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
Bú kéo dài đến hai năm
Tiếp tục cho trẻ bú kéo dài đến 2 năm cùng với ăn bổ sung đúng cách làm giảm được nguy cơ suy dinh dưỡng, thừa cân, béo phì.
PGS.BS. Đào Ngọc Diễn