Hiện nay trong việc dùng thuốc kháng sinh, tại các nhà thuốc, hiệu thuốc, phòng mạch tư đang có hiện tượng lạm dụng các thuốc mới đắt tiền. Một trong những thuốc đó là nhóm thuốc macrolid.
Nhóm macrolid là gì?
Macrolid là nhóm thuốc kháng sinh có vòng lacton từ 12 - 17 nguyên tử cacbon hay được dùng trong điều trị với tên thuốc gốc rất quen thuộc ra đời từ năm 1952 đó là Erythromycin. Hiện nay trên thị trường nhóm thuốc này có rất nhiều biệt dược dạng uống rất thông dụng để điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp (viêm phổi, viêm phế quản), nhiễm trùng da, mô mềm. Gần đây, tình trạng lạm dụng thuốc và dùng thuốc không đúng cách như: uống không đủ liều, không đủ thời gian đã làm thuốc này ít nhiều bị một số vi khuẩn kháng lại. Tuy vậy, đây vẫn là loại kháng sinh tốt được lựa chọn để điều trị các nhiễm khuẩn nhạy cảm như: nhiễm trùng tai, mũi, họng, viêm phế quản, viêm xoang, nhiễm trùng cơ hội trong bệnh AIDS, nhiễm Helicobacter pylori trong loét dạ dày - tá tràng... Thuốc được phân bố tốt trong các tổ chức, đặc biệt là xương và dịch phế quản. Đối với các vi khuẩn đề kháng penicillin thì macrolid là nhóm kháng sinh được lựa chọn để thay thế.
Các macrolid tự nhiên được điều chế chủ yếu từ môi trường nuôi cấy vi khuẩn Streptomyces. Còn các kháng sinh bán tổng hợp được đi từ macrolid tự nhiên rồi thay đổi một số nhóm thế nhằm khắc phục các nhược điểm của macrolid gốc (Roxithromycin, Clarithromycin, Azithromycin...). Xuất phát từ Erythromycin, khi thay đổi nhóm thế, người ta tạo ra được các sản phẩm bền vững hơn trong môi trường axít, nâng cao tính sinh khả dụng (tăng độ hấp thu qua ruột non) và mở rộng phổ tác dụng trên vi khuẩn.
Các kháng sinh nhóm macrolid được chỉ định điều trị nhiễm khuẩn đường hô hấp, nhiễm khuẩn răng miệng, viêm đường tiết niệu, sinh dục, nhiễm khuẩn da... Dạng thuốc hay dùng là viên nén, viên nang để uống. Dạng tiêm chỉ để dùng trong bệnh viện. Chú ý nguy cơ tương tác thuốc, đặc biệt với các thuốc kháng histamin.
Các loại thuốc nhóm macrolid
Thuốc đầu tiên, Erythromycin, do thời gian bán thải ngắn nên phải uống nhiều lần trong ngày. Vì vậy, sự ra đời của các macrolid bán tổng hợp đã khắc phục được nhược điểm này. Hiện nay trên thị trường đang có các loại như sau:
Roxithromycin (Rulid): hay được dùng vì nguy cơ tương tác thuốc giảm hơn so với erythromycin.
Clarithromycin: hiện nay hay được dùng với amoxycillin và metronidazol trong phác đồ điều trị loét dạ dày - tá tràng do nhiễm khuẩn Helicobacter pylori (kết hợp thêm với một thuốc ức chế bơm proton như omeprazol). Ngoài ra, Clarithromycin còn được dùng để điều trị bệnh nhân AIDS.
Spiramycin (Rovamycin): lựa chọn cho phụ nữ có thai. Thuốc chịu đựng được môi trường axít, không độc đối với gan, thời gian bán hủy dài (6 - 8 giờ). Hiện nay trên thị trường có dạng kết hợp với metronidazol (Rodogyl) dùng để điều trị nhiễm khuẩn kỵ khí, hay dùng trong nhiễm khuẩn răng hàm mặt...
Azithromycin (Zithromax): thấm rất nhiều vào mô (trừ dịch não tủy). Có phổ tác dụng rộng hơn và thời gian bán thải rất dài (hơn 70 giờ) cho nên chỉ cần dùng một lần trong ngày và không quá 5 viên hàm lượng 500mg trong một đợt điều trị.
Nhóm kháng sinh macrolid là dạng thuốc được dùng phổ biến và đường dùng chủ yếu là đường uống, thuốc được dung nạp tốt, có thể dùng cho phụ nữ có thai, và được dùng cho bệnh nhân AIDS để điều trị các nhiễm trùng cơ hội. Đây là thuốc có nhiều biệt dược đắt tiền nên các nhân viên y tế cần cân nhắc trước khi dùng để đỡ gánh nặng kinh tế cho bệnh nhân.
BS. NGÔ VĂN TUẤN