Khô mắt (Eye Dry Syndrome - DES) là hội chứng mà trong đó nước mắt dùng để bôi trơn và bảo vệ mắt được một số tuyến tại mi và kết mạc tiết ra vì lý do nào đó bị giảm về chất lượng lẫn số lượng, dẫn đến khô mắt.
Nước mắt được tạo ra chủ yếu ở tuyến lệ, từ 3 lớp chính. Lớp trong cùng là một lớp nước nhầy, lớp này rất mỏng, chất nhầy được sản xuất bởi các tế bào ở kết mạc; chất này giúp cho lớp nằm phía trên để phân bố nước mắt trải đều trên khắp cả mắt. Lớp giữa là lớp dung dịch nước, lớn nhất và dày nhất, lớp này về cơ bản là một dung dịch nước mặn rất loãng; lớp này còn có chức năng là để giữ ẩm cho mắt và tạo cảm giác thoải mái cho mắt, cũng như để rửa trôi bụi, mảnh vỡ, hoặc các vật lạ lọt vào mắt. Khi lớp này hoạt động không tốt là nguyên nhân chủ yếu để dẫn đến hội chứng khô của mắt. Lớp ngoài cùng là một lớp rất mỏng của lipid là chất béo hoặc dầu, những chất béo này được sản xuất bởi các tuyến Meibomian và tuyến Zeis còn gọi là tuyến dầu trong mí mắt, nhờ chức năng chính của lớp lipid này là để giúp giảm sự bốc hơi của lớp nước bên dưới. Khi có những rối loạn các lớp của tuyến trên sẽ dẫn đến khô mắt.
Áp dụng liệu pháp thay thế nước mắt bằng tra nhỏ mắt
Nguyên nhân, dẫn đến tình trạng khô mắt: khô mắt do tuổi tác, do môi trường bị ô nhiễm, do sử dụng máy lạnh nhiệt độ thấp và kéo dài, tác động yếu tố vật lý như: gió, quạt máy, sử dụng máy tính - chơi game - xem tivi nhiều, khô mắt từ bệnh lý ở mắt như: viêm tuyến lệ, viêm thể mi… Khô mắt còn do bệnh lý toàn thân như: bệnh lupus ban đỏ, xơ cứng bì, đái tháo đường, bướu giáp, do thay đổi tình trạng nội tiết tố trong cơ thể của nữ giới như do uống thuốc ngừa thai, tuổi mãn kinh...
Về triệu chứng, với biểu hiện là người bệnh có cảm giác thấy khó chịu, thấy khô ở mắt, rát bỏng, có cảm giác như thấy có dị vật, hạt sạn trong mắt, nhìn khi mờ, ngứa, sợ ánh sáng, đỏ mắt, tăng tiết nhầy, chảy nước mắt...
Về điều trị, trước hết người bệnh cần cải thiện môi trường sống như: làm việc nghỉ ngơi cho hợp lý, sử dụng máy lạnh với nhiệt độ lạnh vừa phải, tránh lạnh quá dẫn đến tình trạng cơ thể mất nước, máy lạnh phải có bộ phận hút ẩm biến nó thành nước thải ra ngoài, tránh làm việc trên máy vi tính hay chơi game xem tivi với thời gian quá dài. Khắc phục tình trạng ít chớp mắt ngồi trước màn hình máy vi tính, vì trung bình ta chớp mắt 14 lần/phút nhưng khi ta chăm chú làm việc thì thường chỉ chớp mắt chừng 6 lần. Cần ngủ đủ thời gian trung bình từ 6 - 8 tiếng cho một ngày, đây là cách giúp cho mắt hồi phục sau một ngày học tập và làm việc. Bên cạnh đó, cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý, tăng cường dầu cá mỗi ngày hoặc ăn cá từ 2 - 3 lần mỗi tuần, vì trong cá có nhiều axít béo omega-3 loại thực phẩm liên quan giúp cho cơ mắt được hoạt động tốt hơn, nước mắt được điều tiết hợp lý, mắt sáng hơn và tránh được các bệnh về mắt, mắt khô. Ăn nhiều cà rốt, cà rốt chứa nhiều beta-carotene, là yếu tố chuyển hóa thành vitamin A và đóng vai trò như một chất chống oxy hóa bảo vệ đôi mắt. Vitamin A sẽ tạo sắc tố võng mạc giúp nước mắt điều tiết và nhìn tốt hơn. Khoai tây, khoai lang cũng chứa nhiều vitamin A, beta-carotene, kali và chất xơ, những chất rất tốt cho sự điều tiết của mắt.
Tuy nhiên, khô mắt thật ra không phải là một bệnh mà là một hội chứng, nghĩa là nhiều bệnh có thể gây ra khô mắt, nên nhất thiết phải được khám bởi bác sĩ chuyên khoa, để xác định nguyên nhân, yếu tố quan trọng trong để điều trị, trong đó thường có 3 yếu tố chính gây khô mắt đó là rối loạn nước mắt, quá trình viêm kết mạc và các bệnh ở mi mắt; vì vậy bác sĩ chuyên khoa sẽ chú trọng điều trị khô mắt đến 3 yếu tố này.
Để điều trị rối loạn nước mắt, bác sĩ chuyên khoa thường chỉ định, áp dụng liệu pháp thay thế nước mắt bằng tra nhỏ mắt chế phẩm nước mắt nhân tạo như: Refreshtear, Oculotect, Systane, Lacrynorme… hoặc có thể thuốc ức chế miễn dịch bằng dung dịch nhỏ mắt Cyclosporin A 0,05%. Để hạn chế sự bốc hơi của nước mắt, có thể đeo kính giữ ẩm. Khi bị viêm nhiễm ở kết mạc, cần điều trị chống viêm và chống nhiễm khuẩn bằng các kháng sinh và kháng viêm phù hợp; một số thuốc thường dùng như Clorocid, Gentamycin hoặc Tobramycin…; đối với các viêm nhiễm ở bờ mi, cần vệ sinh bờ mi và điều trị viêm bờ mi như: nặn tuyến bờ mi, chườm nóng hay massage bờ mi và bôi bờ mi bằng thuốc mỡ kháng sinh.
BS.CKI. TRẦN QUỐC LONG