Sán khí là chứng bệnh hay gặp ở nam giới, hạ nang có thể sưng đau từ từ hoặc đột ngột. Bệnh do nhiều nguyên nhân, có thể tự ổn định sau khi nghỉ ngơi nhưng dễ tái phát. Tùy từng nguyên nhân gây bệnh mà dùng bài thuốc phù hợp như sau:
Do hàn sán: Nguyên nhân do hàn sán là khi âm khí tích lại ở trong nếu bị hàn tà xâm lấn hoặc gặp gió lạnh làm cương tụ gây đau. Biểu hiện: hạ nang sưng rắn như đá, đau, lạnh, kèm theo ngọc hành sưng đau, tiểu tiện khó, mạch trầm trì hoặc trầm khẩn.
Phương pháp điều trị: Ôn can tán hàn.
Bài thuốc: nhục quế 12g, tiểu hồi hương 12g, phục linh 18g, ô dược 18g, đương qui 16g, trầm hương 4g, kỷ tử 12g, sinh khương 3g.
Cách dùng: Các vị trên sắc với 1.600ml, lọc bỏ bã, lấy 200ml. Uống ấm, chia đều 4 phần, uống trong ngày.
Do đồi sán: Nguyên nhân do khí trệ, huyết ứ lâu ngày gây sưng đau, rắn, không tiêu. Biểu hiện: hạ nang bìu dái sưng to như quả cam, không ngứa, không đau, cảm giác vướng, đi lại khó khăn, mạch trầm tế.
Hình ảnh tinh hoàn.
Phương pháp điều trị: Hành khí tiêu kiên.
Bài thuốc: tiểu hồi hương 24g, lệ chi hạch 48g, ngô thù du 8g.
Cách dùng: Ngô thù du tẩy. Các vị trên sắc với 1.000ml, lọc bỏ bã, lấy 200ml. Uống ấm, chia đều 4 phần, uống trong ngày.
Do thủy sán: Nguyên nhân do thuỷ ẩm đình tích lại ở âm nang gây sưng, ngứa, ra mồ hôi hạ nang. Biểu hiện: âm nang sưng to không đau, ra mồ hôi nhiều vùng âm nang, ngứa, ấn vào có cảm giác có túi nước ở trong. Mạch trầm vô lực.
Phương pháp điều trị: Hành thủy tiêu kiên.
Bài thuốc: hải tảo 4g, côn bố 4g, đào nhân 12g, quất hạch 24g, xuyên luyện tử 12g, hậu phác 18g, mộc thông 18g, chỉ thực 12g, huyền hồ sách 8g, quế tâm 8g, mộc hương quảng 4g.
Cách dùng: Mộc hương quảng mài tan hết. Các vị còn lại sắc với 1.600ml, lọc bỏ bã, lấy 200ml hòa đều với nước mài mộc hương. Uống ấm, chia đều 4 phần, uống trong ngày.
Do hồ sán: Nguyên nhân do khí hư hạ hãm kết hợp với hàn khí tụ lại di chuyển không đau, khi thấy, khi mất. Biểu hiện: âm nang sưng, rắn như hòn ngói, không đau, khi đứng thấy rõ, khi nằm không thấy, đau khi vận động mạnh. Mạch hư nhược.
Phương pháp điều trị: Bổ trung ích khí thăng đề.
Bài thuốc: nhân sâm 8g, hoàng kỳ 12g, xuyên quy 16g, bạch truật 16g, thăng ma đầu 12g, sài hồ 12g, trần bì 10g, cam thảo 8g, quất hạch 12g.
Cách dùng: Các vị trên sắc với 1.600ml, lọc bỏ bã, lấy 250ml. Uống ấm, chia đều 4 phần, uống trong ngày.
Do sán khí: Nguyên nhân do khí hư, khí trệ làm cho âm nang sưng to khi mệt nhọc, lao động nặng hoặc chạy nhảy...
Biểu hiện: Âm nang sưng đau, khí uất trệ đau tăng, bình thường có khi không thấy sưng đau, tiểu tiện ít, nước tiểu đỏ. Mạch hoạt sác.
Phương pháp điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp.
Bài thuốc: trư linh 18g, phục linh 18g, trạch tả 18g, mộc thông 18g, chỉ xác 12g, xa tiền tử 12g, hoàng bá 12g.
Cách dùng: Các vị trên sắc với 1.800ml, lọc bỏ bã, lấy 200ml. Uống ấm, chia đều 4 phần, uống trong ngày.
TS. Trần Xuân Nguyên