Tai biến mạch máu não rất thường gặp và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Có nhiều nguyên nhân gây tai biến mạch máu não...
Tai biến mạch máu não rất thường gặp và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Có nhiều nguyên nhân gây tai biến mạch máu não, trong đó hẹp động mạch cảnh là nguyên nhân thường gặp chiếm khoảng 25-30% các trường hợp. Tuy nhiên, căn bệnh hẹp động mạch cảnh ít khi được phát hiện sớm, khi tai biến mạch máu não xảy ra thì đã quá trễ khiến cho việc điều trị gặp nhiều khó khăn.
Căn bệnh dễ gây tai biến mạch máu não
Động mạch cảnh xuất phát từ động mạch chủ ở trong ngực đi lên 2 bên cổ và sau đó cho nhánh vào não nằm trong sọ. Chức năng của động mạch cảnh là cung cấp máu cho não. Khi động mạch cảnh trở nên hẹp hoặc tắc nghẽn thì được gọi là bệnh động mạch cảnh.
Động mạch cảnh hẹp là do có các mảng xơ vữa bám trên thành động mạch. Các mảng xơ vữa này được hình thành và phát triển do các yếu tố như thuốc lá; không vận động thể lực; rượu, bia; bệnh tiểu đường; rối loạn mỡ máu; tăng huyết áp… Tại chỗ động mạch cảnh bị hẹp, các mảng xơ vữa có thể tự vỡ ra, tạo thành các mảnh nhỏ gây tắc tại chỗ hoặc trôi theo dòng máu đến lấp một nhánh động mạch nào đó trong não. Hậu quả là thiếu máu nuôi não, tổ chức não vùng tương ứng bị chết, gây ra các triệu chứng yếu, liệt chân tay...
Hình ảnh hẹp động mạch cảnh
Nhiều nhà chuyên môn cho rằng, khoảng 20-30% tai biến mạch máu não là do huyết khối từ mảng vữa động mạch cảnh gây nghẽn mạch. Trên thực tế, rất nhiều bệnh nhân đột quỵ do hẹp động mạch cảnh bị tàn phế suốt đời. Điều này có thể tránh được nếu bệnh được phát hiện sớm. Do đó, những bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ cao không có triệu chứng vẫn cần thường xuyên khám định kỳ.
Nguyên nhân thông thường nhất của hẹp động mạch cảnh là xơ vữa động mạch. Quá trình xơ vữa mạch máu cho đến nay vẫn được hiểu là một quá trình diễn tiến sinh lý theo tuổi và vẫn không rõ nguyên nhân. Tuy nhiên người ta nhận thấy có những yếu tố nguy cơ có liên quan đến sự hình thành và phát triển xơ vữa động mạch cảnh, đó là: Tuổi, thường chỉ gặp sau 50 tuổi, càng lớn tuổi thì nguy cơ hẹp động mạch cảnh càng tăng, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, bệnh đái tháo đường, ngoài ra, béo phì, lối sống ít vận động, nhiều stress, cũng là những yếu tố nguy cơ hẹp động mạch cảnh.
Biểu hiện hẹp động mạch cảnh
Về triệu chứng, nếu không biểu hiện gì đặc biệt thì gọi là hẹp động mạch cảnh không triệu chứng. Bệnh được phát hiện khi khám tổng quát hoặc khám vì một bệnh lý khác (tim mạch, tuyến giáp…).
Còn hẹp động mạch cảnh có triệu chứng là biểu hiện của thiếu máu não hay nặng hơn là tai biến mạch máu não, với các dấu hiệu như:
Cảm giác yếu, tê, hay cảm giác kim châm một bên thân thể, chẳng hạn, ở tay hay ở chân. Không kiểm soát được vận động tay hay chân. Không nhìn thấy gì ở một mắt (nhiều người mô tả triệu chứng này giống như thấy cửa sổ kéo xuống).
Nói không rõ ràng hoặc khó nói. Những dấu hiệu này thường biến mất trong 24 giờ và thường xảy ra đột ngột. Có bệnh nhân chỉ bị một triệu chứng, ngược lại có bệnh nhân bị nhiều triệu chứng cùng lúc. Theo nhiều tác giả, nguy cơ tai biến mạch máu não sẽ giảm hơn 50% nếu được phẫu thuật bóc tách nội mạc động mạch cảnh ở những người bị hẹp động mạch cảnh trên 70%. Mặc dù quan trọng như vậy nhưng hẹp động mạch cảnh đoạn ngoài sọ có thể hoàn toàn không có biểu hiện gì cho tới khi khám bệnh tình cờ phát hiện ra hoặc khi đã có biến chứng mới được chẩn đoán. Do đó, việc phát hiện sớm hẹp động mạch cảnh đoạn ngoài sọ là hết sức cần thiết.
Phương pháp chẩn đoán hẹp động mạch cảnh
Phổ biến hiện này là siêu âm màu. Đây là chọn lựa đầu tiên, an toàn và chi phí thấp trong chẩn đoán và theo dõi điều trị mức độ hẹp động mạch cảnh. Ngoài ra, còn có các phương pháp khác chẩn đoán khác như: chụp cộng hưởng từ mạch máu (MRA) hoặc chụp CT đa lớp cắt (MSCT) để đánh giá toàn thể hệ thống động mạch trong và ngoài sọ. Cuối cùng là chụp mạch số hóa xóa nền DSA để can thiệp điều trị (đây là phương pháp đưa ra chẩn đoán chính xác nhất về tình trạng lòng mạch, được coi là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán bệnh mạch máu).
Điều trị bệnh có khó?
Sẽ tuỳ thuộc mức độ hẹp của động mạch cảnh, hẹp có triệu chứng hay không, cũng như sức khỏe chung của bệnh nhân. Trong giai đoạn sớm, bệnh nhân có thể được chỉ định dùng thuốc và thay đổi cách sống. Nếu bệnh nặng hay tiến triển các bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật hoặc nong động mạch cảnh và đặt stent.
Lời khuyên thầy thuốc
Theo khuyến cáo của Hội Thần kinh - Tim mạch Hoa Kỳ, những người có nguy cơ cao như tuổi cao, hút thuốc lá, đái tháo đường, tăng huyết áp, bị các bệnh về mạch vành hay bệnh tắc động mạch ngoại biên… cần khám sức khỏe định kỳ và làm xét nghiệm sàng lọc bệnh động mạch cảnh. Cần kiểm soát tốt các bệnh như: tăng huyết áp, đái tháo đường, điều trị các rối loạn lipid máu.
Ngoài ra, để phòng bệnh cần thay đổi lối sống có thể làm chậm tiến triển của bệnh động mạch cảnh. Bước đầu tiên của người hút thuốc là bỏ hút. Những biện pháp để làm giảm nguy cơ bệnh động mạch cảnh là giảm cân, thể dục đều đặn và ăn thức ăn có ít chất béo bão hóa.
BS. Tuấn Anh