Đau là triệu chứng thường hay gặp ở người bệnh. Vì vậy, thuốc giảm đau là loại thuốc được dùng thường xuyên và phổ biến nhất.
Đau là triệu chứng thường hay gặp ở người bệnh. Vì vậy, thuốc giảm đau là loại thuốc được dùng thường xuyên và phổ biến nhất. Riêng người già do lão hóa dễ bị rối loạn đưa đến đau nhức rất dễ lạm dụng thuốc giảm đau, từ đó, bị tai biến do thuốc này.
Có hai loại thuốc giảm đau là paracetamol và các thuốc chống viêm không steroid (NSAID, trong đó có aspirin là loại hay được dùng nhất vì mua ở nhà thuốc dễ dàng không cần đến toa thuốc của bác sĩ.
Nhiều người biết rằng dùng paracetamol để giảm đau là an toàn hơn aspirin hoặc các thuốc NSAID khác ở chỗ paracetamol không gây đau dạ dày, tức không gây viêm loét dạ dày- tá tràng (vì vậy, người bị viêm loét dạ dày - tá tràng không được dùng aspirin hoặc thuốc NSAID mà chỉ nên dùng paracetamol để giảm đau).
Người bị hen suyễn, tim mạch
Gần đây, nhiều chuyên gia quốc tế trong nhiều thông báo khác nhau đã nhấn mạnh đến sự lưu ý đặc biệt đến nguy cơ bị tác dụng phụ của thuốc giảm đau đối với 2 nhóm người: nhóm người bị hen suyễn và nhóm người có vấn đề về tim mạch. Người cao tuổi càng phải lưu ý vì tuổi càng cao càng dễ bị các bệnh tim mạch.
Trước hết, đối với người bị hen suyễn hoặc người có cơ địa dễ bị dị ứng nên lưu ý không nên dùng thuốc aspirin hoặc các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) khác. Bởi vì loại thuốc giảm đau này có thể gây co thắt phế quản, làm khởi phát cơn hen, làm triệu chứng hen suyễn nặng thêm đến mức có thể nguy hiểm đến tính mạng. Hội chứng bị lên hen suyễn do dùng thuốc aspirin hay nói chung do dùng thuốc NSAID được gọi là hội chứng AIA (viết tắt của Aspirin Induced Asthma). Do hội chứng AIA khó lường trước được, cho nên người có tiền sử bị dị ứng nên thận trọng tránh dùng aspirin hoặc thuốc NSAID nào khác, ngoại trừ được bác sĩ chỉ định thuốc vì sự cần thiết, để tránh lên cơn hen.
Thứ đến, những người đang có bệnh lý về tim mạch, nhất là người cao tuổi, phải hết sức thận trọng trong lựa chọn thuốc giảm đau. Nên tránh dùng các thuốc NSAID nói chung (ngoại trừ aspirin liều thấp có tác dụng ngừa huyết khối có thể được bác sĩ tim mạch chỉ định dùng để ngừa đau thắt ngực, ngừa nhồi máu cơ tim). Nếu tự ý dùng thuốc NSAID có thể làm tăng nguy cơ suy tim ở người cao tuổi đang dùng thuốc lợi tiểu để trị bệnh tăng huyết áp. Hoặc thuốc aspirin dùng liều cao trị đau xương khớp có thể làm tăng huyết áp ở người đang mắc bệnh huyết áp cao.
Dùng paracetamol đúng cách
Riêng thuốc paracetamol tuy an toàn hơn aspirin trong một số trường hợp, vẫn phải lưu ý độc tính của nó đối với gan. Người ta ghi nhận đã có khá nhiều trường hợp ngộ độc paracetamol dẫn đến hoại tử tế bào gan, đặc biệt ở người cao tuổi. Paracetamol gây nhiễm độc gan là do dùng quá liều. Vậy, nên lưu ý:
- Không được dùng paracetamol để tự điều trị cảm sốt, giảm đau quá 10 ngày ở người lớn và quá 5 ngày ở trẻ con, trừ khi được bác sĩ hướng dẫn.
- Đối với người lớn, liều thông thường không nên quá 4g/ngày (mỗi lần chỉ nên dùng 500mg - 1.000mg, một ngày không quá 4 lần). Riêng người cao tuổi, nên dùng liều thấp hơn do chức năng gan đã kém. Ở nước ngoài, người ta ghi nhận người cao tuổi dễ bị ngộ độc, do dùng quá liều paracetamol chỉ vì tự ý dùng nhiều thuốc với tên biệt dược khác nhau, nhưng thực chất chứa cùng một hoạt chất là paracetamol mà bản thân người đó không biết.
- Người cao tuổi uống rượu nhiều không nên dùng bừa bãi paracetamol, đặc biệt không nên uống thuốc với mục đích “ngừa nhức đầu”. Paracetamol và rượu đều có hại cho gan, do đó nếu kết hợp sẽ làm tăng độ nguy hại lên nhiều lần.
Những lưu ý khác
Người già khi cần giảm đau chỉ nên dùng thuốc giảm đau bậc 1, tức nên chọn paracetamol là thuốc dùng đầu tiên, dùng đúng liều và không dùng kéo dài. Nếu tình trạng đau không cải thiện hoặc cải thiện, sau đó lại tái phát, nên đến cơ sở điều trị để được bác sĩ khám, xác định nguyên nhân và giúp chọn loại thuốc giảm đau thích hợp.
Người già không nên tự ý dùng bất cứ loại thuốc giảm đau nào mà mình không rõ hoặc dùng loại thuốc giảm đau bậc cao hơn là bậc 2 có thể bị nghiện thuốc và tai biến nguy hiểm. Thuốc giảm đau bậc 2 là thuốc kết hợp paracetamol với thuốc giảm đau gây nghiện trung bình là codein (biệt dược paracetamol+codein có tên Efferalgan-Codeine) hoặc paracetamol + tramadol (biệt dược Ultracet) là các thuốc chỉ để bác sĩ chỉ định dùng thuốc, nếu tự ý dùng bừa bãi lâu ngày sẽ bị nghiện.
Người già cũng tuyệt đối không tự ý tìm mua thuốc có chứa corticoid tự điều trị giảm đau vì dẫn đến hậu quả bị tai biến rất nặng nề. Cần biết, corticoid là thuốc có tác dụng chống viêm mạnh nên giảm đau rất tốt. Nhưng nếu dùng corticoid không đúng, người già sẽ bị loãng xương, tăng huyết áp, bị huyết khối làm nghẽn mạch, loét dạ dày, bị giảm sự đề kháng dẫn đến nhiễm trùng, bị teo tuyến thượng thận…
PGS.TS.DS. NGUYỄN HỮU ĐỨC