Phẫu thuật thay khớp háng là một giải pháp điều trị hiệu quả, an toàn cho những người có những chấn thương, bệnh lý về khớp háng.
Phẫu thuật thay khớp háng là một giải pháp điều trị hiệu quả, an toàn cho những người có những chấn thương, bệnh lý về khớp háng. Tuy vậy, sau phẫu thuật, người bệnh cần nắm được những thông tin cần thiết. Đặc biệt, phải thực hiện các bài tập nhằm tăng cường sức khỏe cho cơ vùng đùi và quanh khớp háng, tăng độ linh hoạt cho khớp sau phẫu thuật thì hiệu quả mang lại mới cao nhất.
Trên thực tế, do điều kiện bệnh nhân quá tải, người bệnh chưa được các bác sĩ dành thời gian nhiều để hướng dẫn, tư vấn chế độ vận động, tập luyện sau mổ một cách chi tiết. Vì vậy, bài viết này hy vọng phần nào giúp người bệnh sau mổ thay khớp háng có nhiều thông tin hơn, biết được các bài tập cơ bản, tránh một số động tác dễ gây trật khớp, góp phần làm tăng chất lượng cuộc sống, kéo dài thời gian sử dụng khớp háng nhân tạo.
Trật khớp háng sau phẫu thuật
Khớp háng nhân tạo có biên độ vận động khá tốt, mặc dù có hạn chế hơn một chút so với khớp bình thường. Khi gắn vào cơ thể, khớp háng nhân tạo được cố định vững chắc vào xương chậu và ống tủy xương đùi. Hệ cơ và dây chằng, bao khớp xung quanh giữ cho khớp không bị trật mỗi khi vận động, cơ càng khỏe thì nguy cơ trật khớp sau mổ càng thấp. Đây là lý do tại sao tập luyện sau mổ có vai trò quan trọng.
Trước mổ do tình trạng đau, chân ít vận động trong nhiều tháng nhiều năm gây nên tình trạng teo cơ vùng mông, đùi, làm cho cơ yếu hơn bình thường. Nguy cơ trật khớp háng nhân tạo sẽ cao nhất trong 6-8 tuần đầu sau mổ. Để tránh nguy cơ này, người bệnh sau mổ cần thảo luận cùng bác sĩ mổ, điều dưỡng, bác sĩ phục hồi chức năng để biết cách phòng tránh.
Trật khớp thường dễ xảy ra khi: Bệnh nhân bắt chéo chân mổ sang bên chân lành; ngồi thấp, háng gấp quá 90 độ; xoay chân mổ vào trong, hay xoay người đột ngột sang bên chân có khớp nhân tạo; để đề phòng trật khớp háng sau mổ, nên đặt một gối nhỏ giữa hai chân khi nằm tránh khép háng. Gối này đặt thường xuyên ngay sau mổ và trong suốt thời gian nằm viện; trong hai tuần đầu sau mổ, không được ngồi trên giường hoặc trên ghế và vươn người về phía trước. Thời gian về sau, khi cơ vùng quanh khớp háng khỏe lên, những động tác này có thể được cải thiện.
Tập luyện
Trong quá trình tập luyện, người bệnh có thể bước đi bình thường với khớp háng mới, tuy nhiên mới đầu sẽ đau và có cảm giác cứng khớp. Khi đó bác sĩ phẫu thuật sẽ khuyên bệnh nhân nên dùng nạng hỗ trợ khi đi lại và tỳ chân mức độ hợp lý, cùng với quy trình tập luyện được bác sĩ phục hồi chức năng đưa ra, người bệnh sẽ thích nghi dần và đau sẽ giảm dần, đến lúc sẽ hết đau.
Mục đích tập phục hồi chức năng là làm khỏe cơ và tăng dần biên độ vận động của khớp háng. Quá trình tập luyện của người bệnh phải được bác sĩ phẫu thuật phối hợp bác sĩ phục hồi chức năng hoặc điều dưỡng viên kiểm tra và hướng dẫn.
Ngay sau mổ, người bệnh có thể dùng thuốc giảm đau và bắt đầu chương trình tập luyện ngay. Khi tình trạng đau đã hết, cường độ tập sẽ được tăng dần.
Trong quá trình tập luyện, để khớp mới được khỏe hơn, người bệnh cần lưu ý một số điểm sau:
Khởi đầu tập từ từ và tăng dần. Đặt ra cho mình những mục tiêu cần đạt được, ví dụ như đi bộ được 100m; bước lên và xuống cầu thang; đi dạo quanh một con phố nhỏ... Trong quá trình luyện tập có thể xuất hiện những bất thường, phải hỏi bác sĩ ngay.
Có thể chườm nóng hoặc lạnh. Chườm lạnh mỗi lần trong vòng 15-20 phút. Chườm lạnh giúp giảm sưng nề, giảm đau. Chườm nóng giúp giãn cơ, làm tăng độ linh hoạt của khớp. Thời gian chườm nóng là 15-20 phút.
Những điều người bệnh nên và không được làm sau mổ
Tránh nguy cơ trật khớp, người bệnh không nên: gấp đùi quá nhiều về phía bụng. Không gấp đùi quá mức trong các tư thế như: xoay chân vào trong, ngồi bắt chéo chân phẫu thuật, ngồi xổm, ngồi hố xí thấp, cố cúi khom người khi đi tất, đi giày; nằm nghiêng về phía chân lành khi ngủ.
Người bệnh nên: ngồi ghế cao; ngồi hố xí cao; thường xuyên đặt gối giữa hai chân khi ngủ, đặc biệt trong thời gian đầu sau mổ; kê một gối đủ dày giữa hai đầu gối khi nằm nghiêng; khi đi tất, giày nên nhờ người khác hỗ trợ; giảm cân nếu thừa cân; lên kế hoặc đầy đủ khi đi công tác xa, đi du lịch...
Một số lưu ý khác: Đi bộ đơn thuần không thay thế được các bài tập khác; chưa nên ngồi lái xe ôtô khi chưa hỏi ý kiến bác sĩ; nên được bác sĩ tư vấn khi quan hệ vợ chồng; phải khai báo với bác sĩ có khớp nhân tạo khi phải tiến hành các cuộc phẫu thuật khác.
Một số bài tập giúp khỏe cơ và khớp mới linh hoạt hơnTập cơ mông: Bệnh nhân nằm ngửa, gồng cơ mông (ép hai mông lại gần nhau) trong vòng 5-10 giây, lặp lại 15-20 lần.
Tập gấp gối và háng: Nằm ngửa, co chân mổ lên (gối gấp 40-60 độ) và giữ 10-15 giây rồi duỗi ra, lặp lại 15-20 lần.
Tập khép và dạng háng: Nằm ngửa hai chân duỗi thẳng, từ từ dạng chân ra rồi khép chân vào, đổi bên, lặp đi lặp lại 15-20 lần.
Duỗi háng: Nằm ngửa, hai chân co. Từ từ nâng mông lên khỏi mặt giường, giữ trong vòng 5 giây, lặp đi lặp lại trong vòng 15-20 lần.
Tập cơ tứ đầu: Nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng. Duỗi chân hết mức từng bên (gồng cơ tứ đầu) và giữ trong 5 giây, thả lỏng 5 giây rồi lặp lại. Tập trong vòng 10 phút.
Nằm ngửa, kê một gối dưới khoeo, để gối gấp chừng 30-40 độ, rồi duỗi thẳng gối từng bên, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần.
Tập khớp cổ chân: Nằm ngửa, kê một gối nhỏ dưới bắp chân để gót nâng khỏi mặt giường, duỗi tối đa bàn chân giữ trong 5 giây, rồi gấp tối đa bàn chân, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần.
ThS.BS. Dương Đình Toàn (BV Việt Đức)