Cây sản đắng còn có tên khác là thanh ngâm, mật cá, thằm ngăm đất, cỏ mật đất còn, Người Thái gọi là co kham đin.
Cây sản đắng còn có tên khác là thanh ngâm, mật cá, thằm ngăm đất, cỏ mật đất còn, Người Thái gọi là co kham đin. Tên khoa học là Picria terrae Lour, thuộc họ hoa mõm sói (Scrophulariaeae). Là loài cây thân cỏ, sống hằng năm cao khoảng 20cm.
Lá mọc đối, có khía răng, cuống dài, có rìa cánh. Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá. Quả nang dẹt, nằm trong đài còn lại, trông giống con hến. Hạt hình trụ, màu vàng, hơi thắt ở giữa. Mùa hoa quả vào tháng 9 - 11. Cây mọc hoang dại ở những nơi ẩm mát, ở khắp các miền rừng núi nước ta.
Cây sản đắng.
Bộ phận dùng làm thuốc là toàn cây, có thể thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất là mùa hạ; phơi hay sấy khô, bảo quản nơi khô mát để sử dụng dần. Theo Đông y, mật đất có vị đắng, tính mát; vào 4 kinh tâm, can, vị và đại tràng. Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu thũng chỉ thống (tiêu sưng giảm đau), khai vị tiêu thực...
Một số bài thuốc theo kinh nghiệm dân gian:
Bài 1: Ăn uống khó tiêu, tăng cường tiêu hóa: Sản đắng sao cho thơm 100g, rượu trắng 1 lít, đường hay mật ong 300g. Cho sản đắng đất vào bình, đổ rượu, mật ong vào ngâm, mỗi ngày lắc 1 lần, ngâm trong 15 ngày trở lên. Mỗi ngày uống 1 chén con (khoảng 20ml) trước bữa ăn cơm.
Bài 2: Chữa thiếu máu, người mệt mỏi, kém ăn (có thể dùng cho sản phụ sau sinh): Sản đắng 10g, sâm đại hành 10g, nghệ vàng 20g. Sản đắng rửa sạch cho 800ml nước đun nhỏ lửa còn 200ml; sâm đại hành và nghệ vàng thái nhỏ, sấy khô, tán bột, uống cùng với nước thuốc sắc. Ngày 1 lần, trước ăn 30 phút, dùng liên tục 10 ngày.
Bài 3: Chữa tiểu tiện sẻn đỏ do nóng: Sản đắng tươi, chừng 1 nắm (khoảng 20 - 30g), rửa sạch, đổ 700ml nước sắc còn 250ml, chia 2 lần nước uống trong ngày. Dùng liền 10 ngày.
Bài 4: Chữa đau bụng do lạnh: Sản đắng 30g, bỏ gốc, rửa sạch, cho vào ấm đổ 500ml nước, sôi, đun nhỏ lửa còn 150ml nước đặc, dùng liền 3 ngày.
Bài 5: Chữa kém ăn, mất ngủ: Sản đắng, bá tử nhân (trắc bách diệp), hạt táo chua (lấy nhân sao già), hoài sơn, hạt sen, mạch môn mỗi vị 10g. Tất cả cho vào ấm đổ 800ml nước, sắc còn 250ml nước, chia 2 lần uống trong ngày. Dùng liền 10 ngày.
Lương y nguyễn Hữu