Quá trình hình thành tinh trùng bắt đầu từ thời điểm dậy thì và tiếp diễn liên tục cho đến khi chết. Mỗi ngày có thể có đến vài trăm triệu tinh trùng được sinh ra từ mỗi tinh hoàn.
Quá trình hình thành tinh trùng bắt đầu từ thời điểm dậy thì và tiếp diễn liên tục cho đến khi chết. Mỗi ngày có thể có đến vài trăm triệu tinh trùng được sinh ra từ mỗi tinh hoàn. Quá trình thụ tinh có hàng trăm triệu tinh trùng đi vào đường sinh dục nữ để cuối cùng chỉ có 1 tinh trùng thụ tinh noãn. Do đó, nếu quá trình sinh tinh bị suy giảm, dẫn đến số lượng và chất lượng tinh trùng giảm sẽ làm hạn chế rất nhiều quá trình thụ tinh bình thường và dẫn đến vô sinh.
Tinh trùng được tinh hoàn sinh ra. Sinh tinh là một quá trình phức tạp, không phải chỉ riêng ở tinh hoàn mà còn phụ thuộc hoạt động của các tuyến nội tiết khác, đặc biệt là tuyến yên. Vì thế, mọi yếu tố tác động đến hệ thống này đều có thể ảnh hưởng đến chức năng tình dục và chất lượng tinh trùng. Tinh trùng được sinh ra tại các ống sinh tinh trong tinh hoàn. Sau đó, tinh trùng đi vào mào tinh để trải qua giai đoạn trưởng thành cuối cùng trước khi xuất tinh. Nếu không có hiện tượng phóng tinh, tinh trùng sẽ chết, thoái hóa và bị hấp thu bởi biểu mô của mào tinh. Vào thời điểm phóng tinh, tinh trùng sẽ đi theo ống dẫn tinh, sau đó được trộn lẫn với dịch của tiền liệt tuyến, túi tinh và cuối cùng được tống xuất ra ngoài theo đường niệu đạo.
Các loại tế bào sinh tinh thường xuyên ở trong trạng thái gián phân hoặc giảm phân tích cực để đảm bảo cho quá trình sinh tinh liên tục. Do đó, các tế bào này rất nhạy với các thay đổi về vật lý, hóa học, sinh học bên trong và bên ngoài cơ thể. Những yếu tố này vì thế có nhiều nguy cơ ảnh hưởng và gây những bất thường trong quá trình sinh tinh. Nhiều yếu tố của môi trường, yếu tố nội tại cơ thể đã được ghi nhận có ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến quá trình sinh tinh.
Đi xe đạp thường xuyên cũng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản “tinh binh”.
Nội tiết vùng dưới đồi - tuyến yên
Khi hoạt động của vùng này bị suy yếu, không tiết đủ FSH để kích thích tinh hoàn sinh tinh trùng có khi vùng này lại tiết nhiều các hormon khác như prolactin sẽ làm giảm cương dương và sinh tinh.
Chế độ ăn uống
Chế độ ăn thiếu chất như: vitamin A, vitamin E, một số acid béo, acid amin và kẽm có thể ảnh hưởng trực tiếp lên tinh hoàn và gây giảm sinh tinh. Thiếu vitamin B có thể ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh do ảnh hưởng trực tiếp lên tuyến yên và gián tiếp lên tinh hoàn. Gần đây, nhiều quan tâm cho rằng các thức ăn hiện đại thường chứa nhiều gốc hóa học có tính estrogenic yếu, nếu tích tụ lâu ngày có thể ức chế sinh tinh.
Nhiệt độ tinh hoàn tăng
Tinh trùng chỉ được tạo thành và phát triển ở môi trường có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ của cơ thể từ 1-2 độ. Chính vì vậy, khi cơ thể phải thường xuyên tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc bị sốt cao, tắm nước và xông hơi quá nóng… sẽ ảnh hưởng quá trình sinh tinh. Ngoài tác hại ức chế sinh tinh, nhiệt độ cao có thể gây tổn thương AND của tinh trùng.
Nhiễm khuẩn
Một số trường hợp vô sinh nam do giảm sinh tinh trùng sau biến chứng viêm tinh hoàn của bệnh quai bị. Biểu mô sinh tinh bị ảnh hưởng hay bị hủy hoàn toàn có thể do tác động trực tiếp của nhiễm khuẩn, do hiện tượng viêm, tăng nhiệt độ hoặc do giảm phản ứng miễn dịch sau khi hàng rào máu tinh hoàn bị phá hủy.
Nhiễm độc
Quá trình sinh tinh trùng rất nhạy cảm với nhiều loại hóa chất có nguồn gốc công nghiệp và nông nghiệp. Nhiễm độc một số kèm loại nặng như chì, cadimi và thủy ngân có thể gây giảm sinh tinh và gây vô sinh. Hút thuốc nhiều và uống rượu cũng có thể ảnh hưởng trực tiếp là giảm sinh tinh. Các thuốc trừ sâu, diệt cỏ có thể gây ảnh hưởng lên quá trình sinh tinh. Đặc biệt, dioxin gây tác hại nguy hiểm cho quá trình sinh tinh và có thể gây vô sinh. Việc tiếp xúc với phóng xạ cường độ cao, tất cả các loại tế bào sinh tinh đều bị ảnh hưởng có thể dẫn đến vô tinh không hồi phục.
Các bệnh lý toàn thân
Các bệnh lý toàn thân đều ít nhiều có ảnh hưởng đến hoạt động của tinh hoàn, nhưng nhiều khi không được chú ý. Các tình trạng bệnh lý nặng như bỏng, nhồi máu cơ tim, chấn thương, phẫu thuật đều ức chế chức năng tinh hoàn. Suy thận mạn tính dẫn đến rối loạn điều hòa trục hạ đồi - tuyến yên và gián tiếp ức chế chức năng tinh hoàn. Suy gan mạn tính gây ra rối loạn nội tiết, dẫn đến giảm sinh tinh, teo tinh hoàn, nữ hóa, giảm chức năng sinh hoạt tình dục. Các bệnh lý đường tiêu hóa, huyết học, nội tiết đều được gây hại quá trình sinh tinh. Ở những bệnh nhân có bệnh lý ác tính, việc sinh tinh thường giảm mạnh hoặc ngưng hoàn toàn, chủ yếu do tác động của các phương pháp điều trị xạ trị, hóa trị.
Ngoài ra, người bị stress mạn tính, đi xe đạp thường xuyên, chơi thể thao quá sức, mặc quần áo bó sát người… sẽ làm giảm khả năng sinh sản tinh trùng. Việc dùng một số thuốc chữa bệnh có thể gây tổn hại tạm thời hay vĩnh viễn quá trình sinh tinh như: hóa trị ung thư, hormon, các thuốc huyết áp...
BS. Tâm Anh