Thuật ngữ “tác dụng phụ” thường được gán cho hàm ý xấu nên nhiều người cứ nghĩ rằng đã là tác dụng phụ của thuốc nhất thiết phải xấu.
Thuật ngữ “tác dụng phụ” thường được gán cho hàm ý xấu nên nhiều người cứ nghĩ rằng đã là tác dụng phụ của thuốc nhất thiết phải xấu. Tuy nhiên, một tác dụng phụ chỉ đơn giản là “một hệ quả thứ cấp của điều trị (thường do thuốc) được thực hiện để điều chỉnh một tình trạng sức khỏe” và do đó có thể là có lợi hay có hại.
Không có gì ngạc nhiên khi rất nhiều loại thuốc có tác dụng khác biệt với mục đích sử dụng ban đầu của chúng. Khi được dung nạp vào cơ thể, các loại thuốc lưu thông khắp cơ thể và được tiếp xúc với các hệ thống cơ quan khác nhau, bao gồm cả hệ tuần hoàn, hệ hô hấp và hệ thần kinh. Dưới đây là 5 tác dụng phụ “kỳ lạ” và “có lợi” của các thuốc thường được kê đơn.
Proscar và tăng trưởng tóc
Proscar là một loại thuốc dùng để điều trị tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH). Đây là một quá trình bệnh lý trong đó tuyến tiền liệt ở nam giới tăng sinh làm cản trở lưu thông niệu đạo và gây đi tiểu khó hoặc bí tiểu.
Proscar ức chế 5α-reductase, một enzym nội bào có tác dụng chuyển đổi testosterone thành dihydrotestosterone. Với tác dụng như vậy, proscar giảm kích thước của tuyến tiền liệt và làm giảm bớt các triệu chứng của tắc nghẽn đường tiểu. Hoạt chất chính trong proscar là finasteride, đó cũng là hoạt chất có trong propecia, một loại thuốc dùng để thúc đẩy tăng trưởng tóc ở nam giới mắc chứng hói đầu. Nói cách khác, một người đàn ông hói đầu sử dụng proscar để điều trị BPH cũng có thể có sự tăng trưởng tóc đi kèm. Đáng chú ý, nồng độ của finasteride trong proscar cao hơn đáng kể so với nồng độ của finasteride trong propecia. So sánh cho thấy, người dùng finasteride cho BPH khoảng 5mg mỗi ngày; trong khi đó, những người dùng finasteride chữa chứng rụng tóc chỉ cần khoảng 1mg mỗi ngày. Thời gian sử dụng có thể tới vài tháng.
Viagra cải thiện sự co bóp của cơ tim.
Baclofen giảm nóng rát do chứng trào ngược dạ dày (GERD)
Baclofen là một chất làm giãn cơ vân nhờ vào sự ức chế dẫn truyền của phản xạ tủy sống được sử dụng để điều trị co cứng cơ. Liệt cứng liên quan đến co thắt liên tục và không mong muốn của một hay nhiều nhóm cơ. Liệt cứng có thể do chấn thương hoặc bệnh lý não hoặc tủy sống. Điều trị co cứng là cần thiết, vì tình trạng này có thể gây đau, ảnh hưởng đến tâm trạng, làm gián đoạn giấc ngủ và làm giảm tính linh hoạt gây khó khăn cho các hoạt động sinh hoạt hàng ngày như đi vệ sinh, tắm, mặc quần áo và ăn uống...
Ngoài việc điều trị các triệu chứng khác nhau của co cứng cơ, chẳng hạn như đau nhức, chuột rút và co thắt, baclofen cũng có thể cải thiện các triệu chứng của bệnh trào ngược dạ dày (GERD). Trong chứng GERD, axit của dạ dày chảy ngược vào thực quản dẫn đến các triệu chứng của GERD, chẳng hạn như chứng ợ nóng, ho, đau họng, đau ngực và khó nuốt. Trong số người bị GERD, baclofen có thể cải thiện các triệu chứng vừa nêu, đặc biệt là sau khi ăn, do tác dụng của baclofen lên tình trạng co thắt của cơ trơn thực quản.
Viagra cải thiện sự co bóp của tim
Chúng ta đều biết rằng viagra (sildenafil) hỗ trợ đắc lực chứng rối loạn cương dương hoặc bất lực ở nam giới. Cụ thể, viagra làm tăng lưu lượng máu đến dương vật bằng cách làm giãn cơ trơn. Ngoài tác dụng làm cương cứng dương vật, viagra cũng có thể có các tác dụng phụ rất có lợi trong việc cải thiện sức khỏe tim mạch. Kết quả từ một nghiên cứu năm 2014 được công bố trên tạp chí BMC Medicine cho thấy chất ức chế phosphodiesterase 5 (PDE5) như viagra có thể cải thiện sự co bóp của cơ tim. Các nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng, viagra và các thuốc ức chế PDE5 khác có thể hữu ích trong việc điều trị phì đại cơ tim và suy tim giai đoạn sớm. Cần nhiều nghiên cứu có quy mô để làm rõ mối liên quan thú vị giữa các thuốc ức chế PDE5, trong đó có viagra và sức khỏe tim mạch.
Thuốc tránh thai đường uống giúp giảm mụn trứng cá
Nhiều phụ nữ trẻ nhận thấy rằng, mụn trứng cá cải thiện tốt hơn sau khi họ uống thuốc tránh thai đường uống (OCPs) để giúp tránh thai. Sự cải thiện này là không phải ngẫu nhiên và chúng được gây ra bởi các kích thích tố có trong thuốc tránh thai là estrogen và progesterone. Trong năm 2012, các nhà nghiên cứu thuộc Cochrane collaboration đã tập trung nghiên cứu về việc sử dụng các thuốc tránh thai đường uống để điều trị mụn trứng cá. Tổng kết từ 31 nghiên cứu và 12.579 bệnh nhân. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng, thuốc tránh thai đường uống có hiệu quả làm giảm các tổn thương viêm và không viêm thứ phát của mụn trên khuôn mặt. Hơn nữa, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng, tùy thuộc vào loại cụ thể của estrogen và progesterone chứa trong thuốc tránh thai, mà hiệu quả khác nhau đối với việc điều trị mụn trứng cá. Ví dụ, thuốc có chứa acetate cyproterone có hiệu quả tốt hơn so với thuốc có chứa levonorgestrel. Tuy nhiên, chúng ta vẫn không biết chắc chắn cụ thể các loại kích thích tố nào chứa trong OCPs là tốt nhất với mụn trứng cá.
Thuốc baclofen có thể cải thiện các triệu chứng trào ngược dạ dày.
Levodopa và sự sáng tạo
Trong các cẩm nang tài liệu y khoa cho thấy, có một lịch sử lâu dài liên kết giữa tình trạng tâm thần kinh và sự sáng tạo. Bác sĩ từ lâu đã quan sát thấy sự xuất hiện của một số tài năng sáng tạo mới sau khi mắc bệnh sa sút trí tuệ trán - thái dương (frontotemporal), đột quỵ hoặc tổn thương vùng thái dương.
Tuy nhiên, các nhà lâm sàng chỉ mới bắt đầu xem xét mối liên hệ giữa người dùng levodopa và các chất chủ vận dopamine trong điều trị bệnh Parkinson và sự xuất hiện của sự sáng tạo mới. Mối quan tâm này được thúc đẩy do xuất phát từ sự quan sát những người bị bệnh Parkinson, không có thói quen viết sách xuất bản và làm thơ trước đây, nhưng sau khi điều trị lại xuất hiện sự sáng tạo trong các công việc như vừa nêu. Hơn nữa, quan sát thấy những người bị bệnh Parkinson được dùng chất chủ vận dopamine (levodopa) có tăng tính sáng tạo trong nghệ thuật tranh hội họa với màu sắc sống động.
Một lưu ý cuối cùng cho đến thời điểm này, mối liên quan quan sát được giữa sử dụng levodopa và sáng tạo vẫn là một sự suy đoán. Có thể có các yếu tố khác chi phối ở người bệnh Parkinson liên quan đến sự tìm kiếm sự mới lạ và sáng tạo. Cần thêm nhiều nghiên cứu nhân quả để làm rõ mối liên quan thú vị này.
Tóm lại, các tác dụng phụ của thuốc cơ bản là các tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị, nhưng vẫn có một số tác dụng phụ “có lợi” như vừa nêu trên. Cũng nên có một cách nhìn biện chứng tác dụng phụ của tất cả các loại thuốc thường dùng nhằm tận dụng hết những mặt tác dụng tích cực của thuốc cho một tình trạng sức khỏe cụ thể.
TS.BS. Lê Thanh Hải
((Theo verywell.com))